Kies jij je beroep wel zelf?

Eind deze week zijn weer de open dagen op ‘mijn’ school, het Graafschap College – zoals bij veel ROC’s rond deze tijd. We hopen daarmee de toekomstige student een goed beeld te geven van de opleidingen die hij bij ons kan volgen, ter voorbereiding op een toekomstig beroep. Maar helpt zo’n open dag om een jonge volwassene een goede keuze te laten maken? Gezien het feit dat veel studenten later weer van studiekeuze veranderen of zelfs zonder diploma het MBO verlaten (en op het HBO en universiteit is dat niet veel anders) zou je denken van niet.

Zelf bezocht ik ooit de open dag van de studie Scandinavistiek van de Universiteit van Amsterdam. Ik herinner het me als een heel leuk dagje uit met mijn vader, maar ik ben na een jaar gestopt met de studie, dus het was kennelijk niet de goede keuze. Daaruit concluderend dat een open dag niet helpt, ging ik op de bonnefooi naar een college psychologie van de universiteit van Nijmegen. Het college waar ik per toeval bij terecht kwam ging over functieleer, oftewel de werking van het brein. Ik was direct gefascineerd en overtuigd van mijn keuze. Het feit dat ik nu, bijna dertig jaar later, over dit onderwerp schrijf op dit blog, onderstreept wel dat dit inderdaad de juiste keuze was. Al had het heel fout kunnen af lopen als ik per ongeluk bij een college statistiek terecht was gekomen…

Te jong om te kiezen?

Maar hoe kom je er nu achter wat de juiste keuze is, zeker als je de leeftijd hebt waarop je moet kiezen voor opleiding en beroep – een leeftijd die eigenlijk, qua breinontwikkeling, veel te jong is. Inmiddels is bekend dat de pre-frontale cortex, het hersengebied dat onder andere verantwoordelijk is voor plannen, toekomstgericht denken, structureren en kiezen, nog lang niet uitgerijpt is op die leeftijd. Pas rond het vijfentwintigste levensjaar of nog later, is de ontwikkeling van dit deel van de hersenen afgerond. Op die leeftijd zijn de meesten van ons al lang en breed afgestudeerd en aan het werk.

We kiezen voor ‘nu’ in plaats van ‘later’

Zouden we dan maar onze beroepskeuze moeten uitstellen? Misschien wel, maar er is ook veel wetenschappelijk onderzoek dat uitwijst dat het keuzeproces op elke leeftijd onbetrouwbaar is. We denken graag dat we helemaal zelfstandig, eigen keuzes maken, maar de vraag is in hoeverre dat echt zo is. In werkelijkheid komen onze keuzes tot stand onder invloed van allerlei factoren, zoals sociale druk (wat al weer bij jonge mensen een grote impact heeft) en allerlei onbewuste redeneerfouten, zoals de voorkeur die mensen hebben voor het ‘hier en nu’.

Dit betekent dat mensen eerder kiezen voor een beloning op dit moment, dan later in de tijd. Als mensen mogen kiezen tussen 100 euro nu, of 110 over een jaar, dan kiezen ze voor nu. Zelfs als ze de keuze krijgen tussen 100 euro nu of een tientje meer over een week, dan zullen de meeste mensen niet wachten. Dus bij de keuze van een opleiding zou je dan eerder geneigd zijn te kijken naar de voordelen op korte termijn, zoals een gezellige school, weinig reistijd, je vrienden die ook naar deze school gaan – in plaats van de voordelen op langere termijn, zoals een grotere kans op werk, meer salaris of een bredere inzetbaarheid. Een leuke open dag zou dan vooral bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de opleiding of de school voor dit moment, minder aan dat van het beroep in de toekomst.

We beredeneren onze keuzes achteraf

Toch blijkt uit onderzoeken naar keuzegedrag van jongeren, dat zij zelf aangeven vooral te kiezen vanwege interesse in het vakgebied en carrièreperspectief. Maar omdat dit soort onderzoek meestal gebaseerd is op het eigen oordeel achteraf, kun je twijfelen hoe betrouwbaar dit is. Er zijn namelijk redenen om aan te nemen dat wij niet zelf bewust keuzes maken, maar dat ons brein dat op eigen houtje voor ons doet, op onbewust niveau. Later onderbouwen wij bewust onze beslissing, maar dat is dus achteraf geredeneerd.

Wetenschappers zoals Dick Swaab stellen daarom dat de mens helemaal geen vrije wil heeft. Onze voorkeuren, karaktereigenschappen, capaciteiten en beperkingen worden volgens hem al in een heel vroeg stadium (grotendeels in de baarmoeder) vastgelegd in ons brein. Al je latere keuzes komen voort uit de blauwdruk die je al in je hebt. Dus je denkt dat je bewust kiest om een schildercursus te gaan doen, maar eigenlijk zorgt de blauwdruk in je brein er voor dat je herkent dat dit bij je past.

Dus bij een goede beroepskeuze zou het er misschien niet om moeten gaan te ontdekken wat je wil, maar te ontdekken waar je brein je voor heeft voorgesorteerd. Een open dag die een realistisch beeld geeft van de beroepspraktijk, kan dan misschien hier en daar een lampje van herkenning aansteken in het brein van toekomstige beroepsbeoefenaren. Zoals bij mij ooit tijdens dat college functieleer.