We hebben oud en nieuw weer achter de rug en dat betekent dat we december ingewisseld hebben voor januari. De naam januari is afgeleid van de Romeinse god Janus. Janus was de god van het begin en het einde, openen en sluiten. Hij werd afgebeeld als een man met twee gezichten (Januskop) of als een tweeling.
Op de drempel van de jaarwisseling zijn ook wij – met de komst van januari in het vizier – geneigd om ons even als Janus te gedragen: we kijken terug op het oude jaar en blikken vooruit op het nieuwe. Psychologisch gezien een belangrijk ritueel, het kan je helpen beter zicht te krijgen op het positieve in je leven en focus geven voor de toekomst. Onderdeel hiervan is voor veel mensen ook het maken van goede voornemens. Maar liefst acht van de tien Nederlanders schijnt het nieuwe jaar te beginnen met zo’n goed voornemen, maar slecht een op de zes weet zijn voornemen daadwerkelijk om te zetten in een blijvend succes.
Gewoontegedrag gaat gemakkelijker
Zijn we dan allemaal zulke slappelingen? Nee, het is ons eigen brein dat ons hier tegen werkt. Ons brein is namelijk ontzettend efficiënt, het wil zo veel mogelijk energie besparen en dat kan vooral bij gewoontegedrag: elke gedraging die wij vaker vertonen, wordt geautomatiseerd. Dat betekent dat bepaalde netwerken van samenwerkende neuronen in ons brein, versterkt worden en gemakkelijk terug gevonden worden, waardoor het brein weinig energie nodig heeft. Denk bijvoorbeeld aan het besturen van een auto. Heb je eenmaal geleerd hoe je dit doet, dan hoeft het brein het wiel niet meer uit te vinden: het starten van de auto, gas geven, schakelen… het gaat allemaal op de automatische piloot, aangestuurd door het veelgebruikte netwerk in je brein dat deze handelingen coördineert. Heel erg handig, maar minder handig als je van een slechte gewoonte af wil.
Slechte gewoontes zijn vaak fijn
Slechte gewoontes, zoals te vet eten, roken of te veel snoepen, worden gefaciliteerd door sterke netwerken in ons brein. Willen we dan bijvoorbeeld stoppen met de gewoonte om bij het tv kijken een zak chips te openen, dan moeten we moeite doen om ons brein – dat wil terug vallen op het oude gedrag – een nieuwe gewoonte aan te leren en daarmee een nieuw netwerk te vormen.
Extra moeilijk is dat omdat slechte gewoontes ons vaak op de korte termijn een goed gevoel geven: door het eten van iets lekkers of de keuze om op de bank te blijven liggen in plaats van in de regen te gaan joggen, worden we door ons brein beloond. Er komt dopamine vrij en we voelen ons lekker. Daarmee stellen we ons reptielenbrein, het deel van het brein dat instinctief reageert, tevreden. Het vraagt inzet van vaardigheden als discipline, planning en het maken van een bewuste keuze om dit tegen te gaan. Dit doen we door gebruik te maken van het buitenste deel van onze hersenen (ook wel mensenbrein genoemd) en waarmee we bewust de behoeften van ons reptielenbrein onderdrukken.
De drie G’s
Hoogleraar Aleman van het UMCG noemt het mechanisme om voor de bekende weg te kiezen ‘de drie G’s’: gewoonte, gemak en genot. Om te voorkomen dat ons reptielenbrein steeds weer voor de drie G’s bezwijkt, is het verstandig om je nieuwe gedragsvoornemen zo concreet mogelijk te maken en stapsgewijs in te voeren.
Een vaag voornemen als ‘gezonder eten’ zal ons brein niet helpen, waardoor de drie G’s bij het boodschappen doen weer makkelijk de overhand zullen nemen. Maak het concreet door bijvoorbeeld elke week een boodschappenlijst te maken met gezonde items en dan ook alleen deze te kopen. Beloon je zelf als het lukt, niet door alsnog naar die zak chips te grijpen, maar door je zelf te complimenteren. Als je volhoudt, maakt je brein een nieuw sterk netwerk aan dat de nieuwe gewoonte ondersteunt in plaats van de oude, maar dat vraagt er wel om dat je je ratio achter het stuur zet en je reptielenbrein een poosje negeert … Succes!
breINvloed 